Bąk
Bąk to niewielka stacja kolejowa znajdująca się na południowo zachodnich krańcach gminy Stara Kiszewa (powiat kościerski, województwo Pomorskie). Stacja znajduje się na 116 (116,699) kilometrze linii kolejowej 201 (Nowa Wieś Wielka – Gdynia Port) oraz na 78 (77,763) kilometrze linii kolejowej 215 (Laskowice Pomorskie – Bąk). Na stacji znajdują się trzy perony, cztery tory, budynek dworca (obecnie niedostępna poczekalnia, czynna nastawnia dysponująca Bk oraz część mieszkalna), budynek toalet (nie funkcjonuje) oraz nastawnia wykonawcza Bk1 (nieczynna, urządzenia zdemontowane). W odległości kilkudziesięciu metrów od budynku dworca znajduje się kilka domów które kiedyś zamieszkiwali pracownicy stacji/kolei a które obecnie są własnością prywatną. Tworzą one osadę Bąk. Sama stacja znajduje się w kompleksie leśnym Borów Tucholskich oddalona od okolicznych wiosek. Najbliżej w linii prostej znajduje się Pikowo 2,37km), kolonia będąca częścią wsi Konarzyny (3,96km). Nieco dalej jest do wioski Bąk (4,90km) od której wzięta została nazwa stacji, następnie do Wojtala (5,20km) i do Borska (6,45km) gdzie znajduje się dawne lotnisko wojskowe (zapasowe dla Malborka) do którego odchodziła ze stacji bocznica która została zlikwidowana w 2001 roku.
Kontekst historyczny
Pierwotnie przez stację w Bąku miała przebiegać linia łącząca Gdańsk z Czerskiem gdzie łączyła by się z istniejącą już koleją wschodnią Berlin – Królewiec (Koenigsberg) czyli z popularnym Ostbahnem. Dzięki temu podróż z Berlina do Gdańska miała być znacznie krótsza niż przez Tczew gdzie trzeba było wykonywać manewry związane ze zmianą czoła pociągu (tak zwany oblot składu). Decyzja o budowie nowej linii kolejowej podjął parlament pruski w połowie 1911 roku. W 1914 roku wybuchła I Wojna Światowa która uniemożliwiła dokończenie budowy linii. Do momentu wybuchu wojny udało wykonać się część prac ziemnych w okolicach Karsina i wybudować tymczasową linię kolejową. Po zakończeniu wojny, przegranej Prus, odzyskaniu przez Polskę niepodległości zaniechano dalszej budowy linii ze względu na jej podrzędny charakter w nowej sytuacji geopolitycznej i gospodarczej.
Dla nowopowstałego państwa kluczową dziedziną gospodarki było górnictwo i eksport węgla. Aby móc sprawnie i bezproblemowo wysyłać transporty węgla za granicę potrzebny był port i prowadząca do niego linia kolejowa z południa kraju. Na mocy postanowień Traktatu Wersalskiego (część II, dział X, art. 102) Gdańsk wraz z przyległym terytorium stał się Wolnym Miastem Gdańsk będącym pod protektoratem Ligii Narodów. Było to rozwiązanie kompromisowe które nie zadowalało zarówno strony polskiej jak i niemieckiej która zdecydowanie przeważała na tych terenach. Strona polska miała zagwarantowane (część II, dział X, art. 104, pp. 2) swobodne korzystanie z dróg wodnych, basenów i nabrzeży portowych ale strona niemiecka utrudniała to czyniąc niezliczone biurokratyczne przeszkody.
Aby móc swobodnie eksportować węgiel i ogólnie prowadzić wymianę handlową władze Polski w październiku 1920 roku podjęły decyzję o budowie nowego portu morskiego w wiosce rybackiej Gdynia która wówczas znajdowała się kilka kilometrów od ówczesnej granicy Polsko – Gdańskiej. Budowę rozpoczęto 29 maja 1921 roku a w dniu 22 września 1922 roku Sejm Rzeczpospolitej przyjął ustawę o budowie „portu morskiego przy Gdyni na Pomorzu”.
Przez budowane miasto i port w Gdyni przebiegała wybudowana w 1870 roku linia kolejowa ze Słupska do Sopotu. Istniejący wówczas układ granic sprawił że odcinek przebiegający przez Gdynię nie miał połączenia z resztą krajowej sieci kolejowej bez przekraczania granicy z Wolnym Miastem Gdańsk. Aby umożliwić obsługę głównie transportów wojskowych w 1921 roku podjęto decyzję o budowie lokalnej linii z Gdyni do Kokoszek gdzie łączyła się z wybudowaną w 1914 roku linią Gdańsk Wrzeszcz – Stara Piła (Kolej Kokoszowska) która miała być fragmentem wspomnianej już linii łączącej Gdańsk z Czerskiem. Była to linia o niskich parametrach technicznych, z ostrymi łukami i stromymi podjazdami i przede wszystkim tymczasowa.
Magistrala Węglowa
Aby umożliwić szybki transport węgla ze śląskich kopalń do portu w Gdyni podjęto decyzję o budowie nowej linii kolejowej która będzie omijała zarówno teren Wolnego Miasta Gdańska na północy jak i „Korytarza Kluczborskiego” na południu. W dniu 23 czerwca 1925 roku Sejm Rzeczpospolitej podjął ustawę o budowie linii kolejowej Bydgoszcz – Gdynia przez Kościerzynę w ramach budowanej magistrali Śląsk – Porty. W lipcu 1925 roku rozpoczęto prace mające wydłużyć istniejącą linię Laskowice Pomorskie – Czersk do Bąka gdzie istniała już prowizoryczna linia kolejowa wybudowana niemal dekadę wcześniej w 1914 roku. Ze względu na wysoki stopień zaawansowania prac (wystarczyło wykonać obiekty inżynieryjne i położyć nową nawierzchnię) prace zostały dość szybko zakończone. W ramach prac zostały wybudowane również trzy bliźniacze budynki stacyjne w Karsinie, Bąku i w Olpuchu Wdzydzach. W dniu 1 listopada 1926 roku została zapewniona przejezdność na odcinku z Czerska do Kościerzyny a sama linia została oddana do użytku 15 października 1928 roku. Linia ta miała dwa zadania, pierwszym było transportowanie materiałów budowlanych a drugim skrócenie czasu podróży pomiędzy Tczewem a Kościerzyną. Dotąd trzeba było jechać do stacji granicznej w Chojnicach i przesiąść się na pociąg jadący do Kościerzyny przez Brusy lub przez Skarszewy co wiązało się z dwukrotnym przekroczeniem granicy Polsko-Gdańskiej. W dniu 9 listopada 1930 roku oddano do użytku odcinek Maksymilianowo – Bąk co umożliwiło transport węgla (i nie tylko) bezpośrednio do Gdyni z pominięciem terenu Wolnego Miasta Gdańska.
Po oddaniu linii Bydgoszcz – Gdynia kursowały po niej głównie pociągi towarowe, kilka lokalnych pociągów osobowych, jeden pociąg dalekobieżny relacji Gdynia – Katowice i przez pewien czas pośpieszny w relacji Gdynia – Lwów.
A więc wojna!
W nocy z 31 sierpnia na 1 września wszedł w życie wojenny rozkład jazdy. Wraz z wkroczeniem wojsk niemieckich zajęte zostały wszystkie obiekty na linii zaś sama linia została przydzielona do Reichsbahndirektion Danzig. Podczas działań kampanii wrześniowej linia została dość mocno uszkodzona ale już w 1940 okupant podjął decyzję o jej odbudowie oraz rozbudowie polegającej na budowie dwóch mijanek szlakowych, jedna w Wojtalu, druga pomiędzy Bąkiem a Olpuchem która nosiła nazwę Wdzydze (Sandsee). Po aneksji Wolnego Miasta Gdańska i włączeniu do Rzeszy terenów polskich linia Bydgoszcz – Gdynia została zdegradowana do linii drugorzędnej ze względu na lepsze warunki ruchowe na linii wiodącej przez Tczew. W marcu 1945 roku linia została przejęta przez administracje polską.
Czasy współczesne
Po wojennej odbudowie na pewien czas wróciło znaczenie linii na odcinku Bydgoszcz – Gdynia ze względu na przeciążenie na linii przez Tczew. W latach 50. ruch towarowy zaczął zmniejszać się na korzyść ruchu pasażerskiego. Przez Bąk kursowały wówczas pociągi z Gdyni/Kościerzyny do Bydgoszczy oraz z Kościerzyny do Czerska. W latach 60. dokonano elektryfikacji odcinka Bydgoszcz – Tczew – Gdańsk co spowodowało skierowanie tam większości pociągów tranzytowych zmierzających do/z portów. Wybudowano również bocznice z Bąka do wojskowego lotniska w Borsku o długości 5 kilometrów. W latach 80. linia przeszła remont podczas którego nie zmodernizowano urządzeń sterowania ruchem kolejowym (SRK) które w większości działały jeszcze od czasów wojennych. Lata 90. to okres przemian gospodarczych i politycznych. Zmniejszyła się ilość pociągów towarowych i powolnemu zmniejszeniu ulegała też ilość pociągów osobowych. Najbardziej drastycznego ograniczenia przewozów osobowych dokonano na wiosnę 2000 roku, w dniu 3 kwietnia ogłoszono informację o pozostawieniu zaledwie dwóch par na dobę w relacji Kościerzyna – Wierzchucin i dwóch par w relacji Kościerzyna – Czersk. Po kilkuletnich perypetiach związanych z zawieszaniem przewozów, skracaniem relacji, zmianie przewoźnika w dniu 9 grudnia 2012 roku o godzinie 16:40 odjechał ze stacji w Bąku ostatni całoroczny pociąg w relacji Czersk – Kościerzyna. Zakończyło to prawie 90-cio letnią historię przewozów pasażerskich przez Bąk. Co prawda w latach późniejszych dokonywano sezonowych reaktywacji połączeń w różnych relacjach to historia całorocznych połączeń osobowych dobiegła końca…
Kalendarium
| Data | Rodzaj wydarzenia |
|---|---|
| 11.11.1918 | Odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów |
| 23.06.1925 | Podjęcie przez Sejm RP ustawy dotyczącej budowy linii kolejowej Bydgoszcz – Gdynia przez Kościerzynę w ramach budowanej magistrali węglowej Śląsk – Porty |
| 15.10.1928 | Otwarcie linii na odcinku Kościerzyna – Bąk – Czersk |
| 09.11.1930 | Otwarcie linii na odcinku Maksymilianowo – Bąk |
| 01.09.1939 08.03.1945 | Kampania wrześniowa, zajęcie stacji przez oddziały okupanta niemieckiego, przydzielenie stacji do Reichsbahndirektion Danzig, niemiecka nazwa stacji „Bonk”, przejęcie stacji przez oddziały Armii Czerwonej, powrót do polskiej nazwy „Bąk” |
| xx.xx.196x? | Budowa bocznicy kolejowej do lotniska wojskowego w Borsku będącego lotniskiem zapasowym dla Malborka |
| xx.xx.199x? | Modernizacja północnej głowicy stacji – korekta układu torowego |
| 03.04.2000 | Ograniczenie przewozów osobowych, pozostawienie dwóch par w relacji Kościerzyna – Wierzchucin i Kościerzyna – Czersk |
| xx.xx.2001 | Likwidacja bocznicy do byłego lotniska wojskowego w Borsku |
| 31.03.2004 | Zawieszenie przewozów na odcinku Bąk – Czersk |
| 10.05.2004 | Wznowienie przewozów na odcinku Bąk – Czersk |
| 01.04.2006 | Zawieszenie przewozów na odcinku Bąk – Czersk |
| 01.06.2006 | Wznowienie przewozów na odcinku Bąk – Czersk |
| 10.12.2006 | Połączenie pociągów relacji Kościerzyna – Wierzchucin i Bąk – Czersk w jedną. Poranny pociąg z Kościerzyny do Wierzchucina kursował przez Wojtal natomiast z Wierzchucina do Kościerzyny kursował przez Czersk. Popołudniowy pociąg z Kościerzyny do Wierzchucina kursował przez Czersk natomiast z Wierzchucina do Kościerzyny kursował przez Wojtal |
| 12.12.2009 | Zakończenie realizacji przewozów na odcinkach Kościerzyna – Wierzchucin i Bąk – Czersk przez spółkę PKP Przewozy Regionalne |
| 13.12.2009 | Rozpoczęcie realizacji przewozów przez spółkę Arriva PCC (ob. Arriva RP) na odcinku Kościerzyna – Czersk. Bezpośrednie połączenie z Kościerzyny do Bydgoszczy przez Czersk w wybrane dni tygodnia. Cztery pary pociągów na odcinku Bąk – Czersk przy czym nie wszystkie kursowały codziennie. Zawieszenie przewozów na odcinku Bąk – Lipowa Tucholska za wyjątkiem weekendowego połączenia Arriva Express relacji Bydgoszcz – Gdańsk przez Kościerzynę oraz Gdynię jednakże bez postojów na przystankach pośrednich |
| xx.xx.2010 | Modernizacja północnej głowicy stacji – wymiana sygnalizacji kształtowej na świetlną |
| 10.12.2011 | Zakończenie realizacji przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk przez spółkę Arriva RP |
| 11.12.2011 | Rozpoczęcie realizacji przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk przez spółkę Przewozy Regionalne (ob. PolRegio). Brak bezpośrednich połączeń w kierunku Bydgoszczy – konieczność przesiadki na stacji w Czersku |
| 09.12.2012 | Zawieszenie przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk, 16:40 odjazd ostatniego całorocznego pociągu w relacji Czersk – Kościerzyna |
| 25.06.2016 | Wznowienie przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk. Sezonowy pociąg TLK Gemini (PKP InterCity) relacji Rzeszów – Hel przez Laskowice Pomorskie, Czersk, Kościerzynę bez postoju w Bąku |
| 01.09.2016 | Zawieszenie przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk. Sezonowy pociąg TLK Gemini (PKP InterCity) zakończył kursowanie |
| 23.06.2018 | Wznowienie przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk. Sezonowy pociąg (Arriva RP) z Kościerzyny do Bydgoszczy przez Czersk |
| 01.10.2018 | Zawieszenie przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk. Sezonowy pociąg z Kościerzyny do Bydgoszczy zakończył kursowanie |
| 06.07.2019 | Wznowienie przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk. Sezonowy pociąg z Kościerzyny do Chojnic przez Bąk i Czersk |
| 31.08.2019 | Zawieszenie przewozów na odcinku Kościerzyna – Czersk. Sezonowy pociąg z Kościerzyny do Chojnic przez Bąk i Czersk zakończył kursowanie |
| 2020 | W związku z sytuacją epidemiczną w okresie obowiązywania rozkładu 2019/2020 w okresie letnim nie uruchomiono połączeń przez Bąk |
| 2021 | W związku z sytuacją epidemiczną w okresie obowiązywania rozkładu 2019/2020 w okresie letnim nie uruchomiono połączeń przez Bąk |
| 2022 | W okresie obowiązywania rozkładu 2019/2020 w okresie letnim nie uruchomiono połączeń przez Bąk |
| 2023 | W okresie obowiązywania rozkładu 2019/2020 w okresie letnim nie uruchomiono połączeń przez Bąk |
| 2024 | ? |